BİZE ULAŞIN
Halk arasında özellikle fizyolojik sarılık ile patolojik sarılık birbirine karıştırılıyor.
1. Sarılık nedir? Nasıl ortaya çıkar?
Bilirubin, kanın içindeki oksijen taşıyan hemoglobinin yıkılması sonucu ortaya çıkan bir maddedir. Bu maddenin vücuttan atılımında meydana gelen yavaşlama sonucu sarılık ortaya çıkar.
2. Yenidoğan sarılığı her bebekte görülür mü?
Yenidoğan sarılığı aslında hemen her bebekte görülse de, bazı bebeklerde çok hafif, bazı bebeklerde daha belirgin ve ağır seyreder. Zamanından önce doğmuş küçük bebeklerde (prematürelerde), hasta bebeklerde sarılık çok belirgin iken, doğum vaktini geçirmiş (postterm) veya zamanında ama küçük doğmuş bebeklerde (term SGA) sarılık hemen hemen hiç görülmeyebilir. Yenidoğan sarılıkları, "fizyolojik" ve "patolojik" olarak 2 ana gruba ayrılır. Burada önemli olan, yenidoğanlarda normalde görülen fizyolojik sarılıkla, fizyolojik olmayan patolojik olmayan sarılığı ayırmaktır.
3. Fizyolojik sarılık nedir?
Fizyolojik sarılık sağlıklı yenidoğanda 24 saatten sonra görülür. Bilirubinin atılımındaki yavaşlamaya bağlı olarak gelişir. En önemli etkenler; yenidoğanın henüz tam olgunlaşmamış karaciğer fonksiyonları, yeterli bakterinin olmadığı bağırsak florası, bağırsak hızının yavaş olması ve yeterince beslenememedir. Bazı etnik gruplarda özellikle Asya ülkelerinde ve Kızılderililerde ortalama sarılık düzeyleri normalden daha yüksektir. Fizyolojik sarılık, sağlıklı, zamanında doğan yenidoğanda 3.-5. günlerde en yüksek düzeye erişir ve sonra hızla düşerek, 2 hafta içinde kaybolur. Zamanından önce (preterm) doğanlarda en yüksek bilirubin düzeyi, zamanında doğanlara göre daha yüksek olmakla birlikte genellikle tedavi gerektirmeden kendiliğinden düşer. Sarılığın tam kaybolması 2-4 haftayı bulabilir. Bu nedenle erken doğan preterm bebekle sarılık açısından daha sıkı takip gerektirir. Bir de halk arasında da sık sık adı geçen "anne sütü sarılığı" vardır.
4. Anne sütü sarılığı nedir?
Fizyolojik sarılık içinde anılan erken "anne sütü sarılığı", annenin ilk günlerde çeşitli nedenlerle bebeğini yeterince emzirememesi, buna bağlı olarak bağırsak pasajının azalıp, oluşan bilirubinin atılamaması ile ilişkilidir. Geç dönemde başlayan anne sütü sarılığı ise sütün içindeki bazı maddelere bağlı olarak, bilirubinde artma ile tanımlanmıştır. Bu bebekler gayet sağlıklıdır, iyi tartu almalarına rağmen sarılıkları biraz uzun sürer, ancak hiç bir zaman patolojik düzeye ulaşmaz.
5. Patolojik sarılık nedir?
Patolojik sarılık, ilk 24 saate başlayan, bilirubin düzeylerinin çok arttığı, kan uyuşmazlığı, kan hastalıkları, bağırsak ve karaciğer hastalıkları, tiroit hormon eksikliği, enfeksiyonlar gibi altta yatan bir hastalığın bulunduğu durumlarda görülür. Bilirubin düzeyi ancak ışık tedavisi, kan değişimi veya ilaç tedavisi ile kontrol altına alınabilir. Tedavi edilmezse sarılık çok ciddi düzeylere erişebilir.
6. Sarılığın tedavi şekilleri nelerdir?
Yenidoğan sarılığında tedavi seçenekleri altta yatan ya da saptanan sebebe göre değişir. Fizyolojik sarılık genellikle herhangi bir tedavi gerektirmeden, sık emzirme ve gözlemle seyrini tamamlar ve düzelir. Patolojik sarılıklarda ise sebebe yönelik tedavi gerekir. Hormon eksikliğinin düzeltilmesi, ekfeksiyonun tedavisi, fototerapi denilen ışık tedavisi, kan değişimi ve ilaç tedavileri seçenekler arasındadır. Halk arasında en çok bilinen tedavi yöntemleri; fototerapi ve kan değişimidir. Fototerapi alan bebeklerde ciltte kızarıklık, bronzlaşma, sık emzirilmese sıvı kaybı ishal görülebilir. Bu etkiler fototerapi sonlandırıldığında hızla düzelir. Ayrıca fototerapi sırasında bebeklerin gözlerinin zarar görmemesi için özel bir gözlük kullanılır.
7. Yenidoğan sarılığı tedavi edilmezse risk yaratır mı?
Yenidoğan sarılığı yüksek düzeylere erişirse ki bu düzeyler bebeğin kaç günlük olduğu, doğum tartısı ve altta yatan sebebe bağlı olarak değişebilir, bebeğin bu yüksek sarılıktan etkilenmeden bir an önce tedavi edilmesi gerekir. Çünkü yüksek bilirubin beyne yerleşir ve bebeğin beyninde geri dönüşümsüz hasara yol açar. Özellikle yüksek düzeylere erişen sarılığı olan bebeklerin, işitme duyularının etkilendiği bilinir.
8. Anne ya da babanın herhangi bir hastalığı ya da kullandığu ilaç bebekteki sarılığın ortaya çıkmasını etkiler mi?
Anne ve babanın ırkının sarılık düzeyini etkilediği bilinir. Biraz önce de söylediğimiz gibi sarı ırkta ortalama bilirubin düzeyleri daha yüksek, zencilerde ise daha düşüktür. Ayrıca akraba evliliklerinde doğuştan gelen metabolik ve genetik hastalık olasılığı yüksek olduğundan risk artar. Diyabetik anne çocuklarında ise sarılık daha sık görülür ve daha yüksek düzeylere erişir.
9. Yenidoğan sarılığının önlenebileceği durumlar var mı?
Anne karnındaki bebeğin pek çok hastalığı, günümüzde ileri teknoloji ve gelişmiş ultrasonografik aletlerle tespit edilebilir. Özellikle ciddi kan grubu uygunsuzlukları, genetik ve metabolik bozuklukların önceden tespiti mümkündür. Bu hastalıklara tanı konmaya başlanmasından sonra, bu tür hastalıklar için hamilelik öncesi tedbirler de alınmaya başlanıldı. Ailelere bu tür hastalıklarla ilgili genetik danışma veriliyor, hamilelik öncesi, hamilelikte ve doğum sonrasında gerekli önlemler alınabiliyor. Tüm bunların sonucunda günümüzde ağır sarılıklı vakalar büyük ölçüde azalmıştır. Daha önce ciddi sarılıklı bebeği bulunan, bilinen metabolik-genetik bir hastalığı ve kan grubu uygunsuzluğu olan ailelerin bir uzmana başvurması bu anlamda çok önemlidir, hem doğacak çocuklarının sağlığı hem de ailenin geleceği için...
10. Halk arasında sarılık olan bebeğin üzerine sarı örtü örtülmesi, gece odanın ışığının kapatılmaması gerektiği gibi inanışlar var. Bunların doğruluk payı var mı?
Bunlar bilimsel olarak ispat edilmiş şeyler değildir. Bebeğin üzerine sarı örtü örtülmesi, cildindeki sararma artışının gözden kaçırılmasına sebep olabileceğinden önerilmez. Gece, oda ışığının açık bırakılması ise aslında fototerapinin mekanizmasını hatırlatır. Ancak bilinen en etkili ışık, fototerapide kullanılan mavi ışıktır. Bu ışıkla bilirubinin suda çözünürlüğü artar ve böylece vücuttan atılımı hızlanır.
