BİZE ULAŞIN
Bu rehberden faydalanırken her çocuğun kendi hızında büyüdüğünü, kimi alanlarda yaşıtlarına göre daha geriden gelen bir çocuğun kimi diğer alanlarda yaşıtlarının ötesine geçebildiğini unutmayın. Yazının sonundaki “dikkat edilmesi gerekenler” bölümü, hangi durumlarda uzman görüşü almanızın faydalı olacağına dair bilgiler içerir.
SOSYAL VE DUYGUSAL GELİŞİM
• Kendisi ve başkaları hakkında farkındalığı artmakta, empati becerisi gelişmektedir. Olayları sadece kendi perspektifinden değil, başkalarının perspektifinden de görebilmeye başlar.
• Kendi benliğinin farkına varmaya, kendisini tanımaya, özelliklerini keşfetmeye başlar.
• Yaşıtlarıyla anlamlı diyaloglar ve yakın ilişkiler kurmaya başlar.
• İnsanlar ile daha yakından ilgilenir, arkadaşlık kurmanın ve ilişkilerini sürdürmenin yollarını bulur. İnsanların birbirinden farklı olabileceğine dair fikri gelişmektedir.
• Bebekler ve hayvanlar ile ilgilenmekten keyif alır, onlara bakım sağlamak onu heyecanlandırır.
• Cinsiyetinin farkındadır, cinsel gelişimi ile ilgili sorular sormaya başlayabilir.
• Kuralları anlar ve takip edebilir.
• Daha da bireysel olmaya başlar, kendi dünyasına ait verdiği kararlar artar. Kendi fikirleri ve tercihleri olduğunun farkındadır ve bunlardan bahsetmeyi sever.
FİZİKSEL GELİŞİM
• Özbakım becerilerini rahatlıkla yerine getirebilir; yemeğini yer, dişlerini fırçalar, giyinir, yatağını toplayabilir ve daha pek çok şeyi kendisi yapabilir.
• Kaba motor becerileri gelişmektedir. Bu yaşlarda artık bir spor dalına düzenli olarak katılmaya başlayabilir (yüzme, jimnastik, bale, vb.), gelecek yıllardaki fiziksel becerilerinin temellerini bu yaşlarda atmaya başlar.
• İnce motor becerileri de gelişim gösterir, bazı harfleri ve sayıları kendi isteğiyle ve denemeleriyle yazmaya, okumaya başlayabilir. (Bununla ilgili notu aşağıdaki “neler yapabilirsiniz” bölümünde okumayı unutmayın)
BİLİŞSEL GELİŞİM
• Kelime dağarcığında 2500-3000 ve daha fazla kelime yer alır.
• 6 yaşına doğru hayal ve gerçeği biraz daha iyi ayırt etmeye başlar ama hala soyut düşünce becerileri tam olarak gelişmemiştir. 4 yaş civarında hayali arkadaşları olabilir.
• 6 yaşına doğru zaman ve tarih kavramını daha iyi anlamaya başlar.
• Plan yapmayı, bir amaç uğruna hareket etmeyi sever. Gelişen sosyal becerileri sayesinde ortak ve büyük bir projenin parçası olmaktan heyecan duymaya başlar.
• Para kavramını anlamaya başlar.
• Kendi evinin adresi ve telefon numarası gibi bilgileri aklında tutabilir.
Neler Yapabilirsiniz:
• Çocuğunuza ilkokula başlamadan okuma, yazma becerilerini geliştirmesi için ısrarcı olmayın. Bu durumun yaratacağı stres okul fikrinden soğutabilir, ya da bazı şeyleri erken yaşta başarması ilerde okuldan sıkılmasına neden olabilir. Bu yaşta saymayı, şekilleri, renkleri öğrenebilir. Ancak okuma ve yazma becerilerini illa ki evde geliştirmesi gerekmez. Şimdilik siz ince motor becerilerinin gelişmesini sağlayacak hamur, kum, resim aktiviteleri ve diğer pek çok ufak eşyalarla oynanan oyunlar yaratabilirsiniz.
• Bu dönemde çocuğunuz kendi kararlarını vermek, kendi seçimlerini yapmak ister. Onun dünyasına ait konularda seçimi ona bırakmaya çalışın. Örneğin giymek istediği kıyafeti, ayakkabıyı kendisi seçsin. Siz sadece mevsime uygun olmayan kıyafetleri kaldırdığınızdan emin olun. Kış mevsiminde yazlık elbisesini gören bir çocuğun onu giymek istemesi doğaldır. Mevsim geçişlerinde kıyafetleri birlikte kaldırabilir, bir yandan farklı mevsimlerde neler giyebileceğiniz hakkında sohbet edebilirsiniz. Eğer atkı, şapka, mont gibi aksesuarlarda sorun yaşıyorsanız, birlikte alışverişe çıkın ve onun sevdiği bir takımı aldığınızdan emin olun. Bazı çocuklar kıyafetlerin dokusuna karşı çok hassastır. Eğer kullandığı atkı, şapka onu rahatsız ediyorsa bu konuda da ona kulak verin, çözüm yollarını araştırın. Tüylü ve batan kıfayetler yerine tamamen pamuk ve yün olanları deneyin.
• Ev yaşantınız ile ilgili kararlar verirken çocuğunuzun da fikrini, görüşlerini alın. Evde kendine özel alanları mutlaka bulunsun. Bu alanlar onun dilediği gibi düzenleyebileceği alanlar olabilir. Bu sayede kendi iç dünyasını keşfeder, kendine olan farkındalığı ve özgüveni artar. Ayrıca onun bu özel dünyasına saygı duyduğunuzu fark etmesi kendisini değerli hissettirir, özgüvenini arttırır.
• Onun özel alanına saygı duyduğunuzu görmek ister. Odasına girerken kapıyı çalın, giyinmesine ya da yıkanmasına yardım ederken özel bölgelerine dokunmayın, ondan izin almadan aniden öpmek, tutmak, sarılmak gibi davranışları hiçbir zaman yapmayın.
• Çocuğunuzun gelişen bireyselliğiyle birlikte çatışmalar, inatlaşmalar yaşamanız mümkün. Bunları ilişkinizden olabildiğince uzak tutmaya çalışın. Çocuğunuz gelecek yıllarda tabağında kalan yemeğini değil, sizinle yaşadığı çatışmaları hatırlayacaktır.
• Çocukların size olan davranışları, onlara ne hissettirdiğinize göre değişir. Stres, sıkıntı, kızgınlık gibi duyguları çocuğunuza yansıtır ve hissettirirseniz, sizinle ilişkisini bu duygular ile bağdaştırır ve o da size bunları geri yansıtmaya başlar. Bunun yerine sakinlik, huzur ve neşe kaynağı olmaya çalışırsanız o da size bunları yansıtır.
• Tepki vermek yerine cevap vermeyi öğrenmek çocuğunuz ile ilişkinizde bu dönem çok işinize yarayacak bir beceridir. Onun yoğun duygularıyla birlikte yükseldiğiniz anlarda kendinizi fark edin. Siz yükselen duygularınızı hafifletmeyi başarabildiğiniz zaman o da başaracaktır.
• Gelişen empati becerilerini destekleyin. Etrafınızda gördüğünüz insanların, sizin ve çocuğunuzun duyguları hakkında sohbet edin, fikirlerinizi paylaşın. Çocuğunuzun yaşadığı olaylar karşısında hissettiği duyguları sözel olarak ona anlatın, ifade edin. Bu sayede çocuğunuz hem duygularının farkına varacak, hem de bunları ifade etme becerisi kuvvetlenecektir. Sözel ifade becerisi size sıradan bir beceri gibi gelmesin. Kendi duyguları üzerinde farkındalığı olması ve konuşabilmesi, hayatı boyunca onu pek çok ruhsal ve duygusal sıkıntıdan koruyacak, sağlıklı ve mutlu bir birey olarak büyümesini sağlayacak en önemli becerilerden biridir. Not: Kendi duygularınızdan konuşurken çocuğunuza ağır gelecek paylaşımlarda bulunmamaya dikkat edin. Burada en temel duygularınızı (mutluluk, üzüntü, korku, öfke) çok sade bir dille, fazla detaylandırmadan paylaşmaktan bahsediyorum.
• Onu özel kılan taraflarını keşfedin ve ona anlatın! İnşa etmek mi, yaratmak mı, şarkı söylemek mi, hareket etmek mi, dikkatlice incelemek mi... Neleri seviyor ve nelerden keyif alıyor? Bunların farkında olduğunuzu ona hissettirin ve ilgisini çekiyorsa ona uygun bir etkinliğe başlatabilirsiniz. Ama çocuğunuzu etkinliklere boğmadığınızdan, buna gerçekten zamanınız var ise hayatınıza soktuğunuzdan emin olun. Pek çok durumda evde çocuğunuzla yapacağınız birebir aktiviteler, dışarıda gideceği bir kurstan daha değerlidir.
DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN NOKTALAR
Her çocuk kendi hızında büyür, ancak 4-6 yaş aralığındaki çocuğunuzda aşağıdaki noktaları gördüğünüzde bir uzmana danışmanızda fayda vardır:
• Uyku, yemek ve tuvalet ile ilgili konuları çözüme kavuşturamadıysa ve hala sizin desteğiniz olmadan özbakım becerilerini yerine getiremiyorsa
• Korkuları ve kaygıları artıyorsa ve stres belirtileri gösteriyorsa (uykuya dalmada güçlük, iştahsızlık, sevdiği aktivitelere karşı isteksizlik, genel bir mutsuzluk, vb)
• Hayali arkadaşları hayatınızın, günlük sohbetinizin bir parçası olmaya başlıyorsa
• İnce motor becerileri gerektiren hiçbir aktivitede bulunmuyorsa (kalem ya da benzeri eşyalar kullanmıyorsa)
• Kaba motor becerileri gerektiren hiçbir aktivitede bulunmuyorsa (koşmuyor, zıplamıyor, genelde düşük enerjili ve yavaş hareket ediyorsa)
• Anlamlı cümleler kurmuyor, kendisini ifade etmiyor, konuşma sorunları yaşıyorsa
• İletişim kurmakta ve sınır koymada zorlanıyorsanız, kendinizi sık sık çocuğunuza bağırırken ve cezalandırırken buluyorsanız
• Başkalarıyla anlamlı ilişkiler kurmuyor ve arkadaş edinmiyorsa
Pelin Kılıç
Uzman Psikolog, Oyun Terapisti
Yeni Terapi
Cemil Topuzlu Cad No:20/6 Çiftehavuzlar, İstanbul
0216 407 1222 · info@yeniterapi.com
www.yeniterapi.com · facebook.com/yeniterapi
